αστοί

Στον Μεσαίωνα ονομάζονταν α. (burgenses, bourgeois)αρχικά οι κάτοικοι των αστικών οικισμών (γαλλ. bourg, γερμ. burg, ιταλ. borgo), οι οποίοι συγκροτούσαν τις μεσαιωνικές πόλεις. Από την εποχή αυτή έχουν μείνει τα τοπωνύμια πολλών σύγχρονων πόλεων, όπως το Strasbourg (Στρασβούργο)στη Γαλλία, Hamburg (Αμβούργο) στη Γερμανία κλπ. Τον πληθυσμό αυτών των οικισμών τον αποτελούσαν κυρίως άτομα που ασχολούνταν με τις τέχνες, τη βιομηχανική παραγωγή, το εμπόριο και τα ελεύθερα επαγγέλματα. Ο α., σε ό,τι αφορά την κοινωνική μορφή, διακρινόταν από τον ευγενή, ο οποίος δεν ασκούσε τέχνη. Η διάκριση αυτή του στερούσε το δικαίωμα να φέρει όπλα, αποκλειστικό προνόμιο των ευγενών, οι οποίοι αποτελούσαν τη στρατιωτική κάστα της φεουδαρχικής κοινωνίας. Ο α. διακρινόταν όχι μόνο από τον ευγενή, αλλά και από τον άνθρωπο του λαού. Πρέπει να σημειωθεί ότι όσοι δεν ανήκαν στην τάξη των ευγενών, δεν ήταν οπωσδήποτε α. Όσο η αστική ζωή αναπτυσσόταν στις κοινότητες (communes)και στις μεσαιωνικές πόλεις, τόσο περισσότερο διαφοροποιούνταν οι ποικίλες κοινωνικές κατηγορίες και οι α. ως τάξη έτειναν να ταυτιστούν με τα κοινωνικά στρώματα των κατοίκων της πόλης, τα οποία κατείχαν μια πιο υψηλή κοινωνική θέση και απέκτησαν το δικαίωμα να καταλαμβάνουν δημόσια αξιώματα και να μετέχουν ενεργά στη διαχείριση των υποθέσεων της πόλης. Στη Γαλλία, ειδικότερα, o όρος bourgeoisie δήλωνε τα εύπορα κοινωνικά στρώματα των πόλεων, τα οποία στη Φλωρεντία ονόμαζαν, σε αντιπαράθεση με τον όχλο, ο παχύς λαός. Γενικά, o όρος α. έχει δύο όψεις: τη μια στραμμένη προς την τάξη των ευγενών και την άλλη προς τα λαϊκά στρώματα. Έτσι, ο α. διαγράφεται ως άτομο με περισσότερη ακρίβεια: είναι o κάτοικος της πόλης με πλήρη δικαιώματα, που εναλλάσσει την επαγγελματική του δραστηριότητα με τη διαχείριση των κοινών. Το σπίτι του αντανακλά, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, την ευμάρεια ή τον πλούτο που κατόρθωσε να αποκτήσει. O τρόπος ζωής του είναι αξιοπρεπής και δεν στερείται ανέσεων. Όσο η τάξη των α. αποκτούσε μεγαλύτερη σημασία στην κοινωνία και όσο μειωνόταν η επιρροή των ευγενών, η αντίθεση μεταξύ α. και ευγενών έπαιρνε διαφορετικό χαρακτήρα από αυτόν που είχε αρχικά. O α., με τη συνετή διαχείριση του σπιτιού και της περιουσίας του και την υποδειγματική οικογενειακή ζωή, άρχισε vα φαίνεται σε πολλούς ανώτερος από τον ευγενή, που συχνά ήταν χρεοκοπημένος, σπάταλος και άσωτος. Χαρακτηριστικό της εξασθένησης του γοήτρου των ευγενών ήταν επίσης ότι ένας τίτλος ευγενείας δεν ήταν πια τόσο δύσκολο να αποκτηθεί, αφού έγινε πολύ εύκολα προσιτός για το βαλάντιο του α. Τον ίδιο αιώνα, κατά τον οποίο ο Θερβάντες δημιουργούσε την αθάνατη μορφή του Δον Κιχώτη, του ξεπεσμένου αυθέντη και χαμένου σε έναν κόσμο που δεν ήταν πια δικός του, ο Μολιέρος στη Γαλλία έφερε για πρώτη φορά στη σκηνή το πρόσωπο του Αρχοντοχωριάτη(Bourgeois Gentilhomme) και οι μεγάλοι Φλαμανδοί ζωγράφοι απεικόνιζαν στους πίνακές τους α. της Γάνδης, της Αμβέρσας και του Άμστερνταμ. Η Γαλλική επανάσταση ολοκλήρωσε αυτή τη μακροχρόνια διαδικασία της αλλαγής που σήμαινε την αύξηση του κοινωνικού και πολιτικού γοήτρου της αστικής τάξης. Αυτή η τρίτη τάξη κατάργησε τα φεουδαρχικά δικαιώματα και προνόμια και με τη δύναμη του πλούτου της και την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας άρχισε ολόκληρη διαδικασία θεσμικών μεταρρυθμίσεων, ακόμα και των κοινωνικών σχέσεων. Η Γαλλία της επαναστατικής περιόδου, της ναπολεόντειας και των χρόνων της μοναρχίας του Ιουλίου (1830-1848) είναι ήδη κοινωνικά αυτό που ονομάζεται αστική κοινωνία, αστικό κράτος, μέσα στα οποία η τάξη των α. κρατά την εξουσία και δίνει τον τόνο στην πολιτική ζωή, επιβάλλοντας τις δικές της αρχές και συνήθειες. Στα μυθιστορήματα του Μπαλζάκ βρίσκουμε την πιο τέλεια απεικόνιση της ζωής και των ιδεών αυτής της αστικής Γαλλίας. Η μεταβίβαση των εξουσιών και της πολιτικοκοινωνικής υπεροχής από τις προνομιούχες τάξεις στην αστική είναι ένα ιστορικό γεγονός το οποίο, με διάφορες μορφές, λιγότερο κλασικές και ευκρινείς απ’ ό,τι στη Γαλλία, εμφανίστηκε σε διάφορες εποχές σε όλα τα μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη. Στην Αγγλία του 17ου αι., η αστική τάξη, η οποία είχε ήδη στα χέρια της την οικονομική ισχύ, με τις δύο επαναστάσεις του 1640 και του 1688, συγκυριάρχησε με την τάξη των ευγενών στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Στην Αμερική, η ανεξαρτησία των πρώτων αγγλικών αποικιών από τη μητρόπολη σήμανε στο τέλος του 18ου αι. τη γέννηση ενός νέου μεγάλου έθνους, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, το οποίο, από την ίδια του την προέλευση, είχε χαρακτήρα σαφώς αστικό· και δεν ήταν δυνατόν να ήταν αλλιώς σε μια χώρα όπου δεν υπήρχαν παραδόσεις και κατάλοιπα φεουδαρχίας. Στη Γερμανία και την Ιταλίαη άνοδος της αστικής τάξης συνέπεσε με την πραγματοποίηση της εθνικής ενότητας. Παρ’ όλα αυτά, η χώρα στην οποία η μετάβαση της κοινωνίας από το παλιό καθεστώς στην αστική κοινωνία έγινε με τρόπο που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε κλασικό, παραμένει η Γαλλία. Δεν είναι παράξενο λοιπόν ότι σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες ο ακριβής όρος που καθορίζει τον αστισμό, ως κοινωνική κατάσταση, είναι ο γαλλικός bourgeoisie (ελλ. παραφθορά: μπουρζουαζία, και μπουρζουάδες για τους α.). Με τη Γαλλική επανάσταση έλαβε τέλος ο κοινωνικός ανταγωνισμός μεταξύ των α. ως τάξης και των ευγενών. Από τότε υπερισχύει η άλλη έννοια του όρου και οι α. ως τάξη εντάσσονται σε νέες κοινωνικές εξελίξεις. Η άνοδος των αστών τον 15ο αι., όπως εικονίζεται στον πίνακα του Μπενβενούτο ντι Τζοβάνι "Τα οικονομικά της Κοινότητας σε καιρό ειρήνης και πολέμου" (Κρατικά Αρχεία, Σιένα, Ιταλία? φωτ. Mercurio). Η Γαλλική επανάσταση στεφανώνει την ανάρρηση των αστών στη διοίκηση των κοινών? αλληγορία από τον "Όρκο του Σφαιριστηρίου" (Μουσείο Carnavalet, Παρίσι? φωτ.Igda). Ένας πάγκος εμπόρων και ένα σχολείο, τμήμα από την «Αλληγορία της Καλής Διοικήσεως» του Αμπρότζιο Λορεντζέτι· οι αστοί διαμορφώνουν δική τους ξεχωριστή φυσιογνωμία ως τάξη με την ανάπτυξη της αστικής ζωής στις κοινότητες και τις μεσαιωνικές πόλεις (Palazzo Publico, Σιένα, Ιταλία· φωτ. Igda).